W starożytności i jeszcze nawet w XIX wieku to płeć, a nie inteligencja świadczyła o zdolnościach. Nie wiadomo ile wybitnych umysłów straciła ludzkość, zanim przyszło opamiętanie. Za bycie doskonałym lekarzem w starożytnej Grecji chciano zabić Agnodike. Kuriozum był przypadek Brytyjki Margaret Ann Bulkley, która by móc leczyć, 52 lata udawała mężczyznę! Z sukcesem.
Złamała zasady, zyskała szacunek
Agnodike, legendarna postać, żyjąca prawdopodobnie w IV w. p.n.e., uznawana za pierwszą położną i kobietę-lekarza w starożytnych Atenach, znamy dzięki rzymskiemu pisarzowi Gajuszowi Juliuszowi Hyginowi, który opisał jej historię w swoim dziele Fabulae. Ta niezwykła niewiasta żyła w czasach, gdy kobiety zabijano tylko dlatego, że chciały się uczyć. Miały status podobny do niewolników, bez praw obywatelskich i wyborczych. Służyły Grekom, których szanujemy jako wynalazców demokracji - za "maszyny do rodzenia". Ze względu na ten ścisły zakaz notowano dużą umieralność wśród rodzących kobiet i w połogu. Kobiety zwyczajnie wstydziły się mężczyzn lekarzy. Sytuację przez lata obserwowała Agnodike, w końcu postanowiła pomóc swoim siostrom.
- Agnodike, wedle legendy, wykształciła się w Aleksandrii, czyli w Egipcie. Odebrała, można powiedzieć, najlepsze możliwe wykształcenie. I kiedy przyjechała do Grecji, była gruntownie przygotowana i jedyny szkopuł polegał na tym, że kobiety nie dopuszczano wówczas do leczenia, no i cały problem - mówi Adam Węgłowski, autor książki „Wieki Bezwstydu”
Po naukach w Egipcie, powróciła do rodzinnych Aten. Kara śmierci za leczenie jej nie powstrzymała. By zrealizować swoje marzenie, przebierała się za mężczyznę. Mogła swobodnie pracować. Gdy w przebraniu przybywała do pacjentek, aby je przekonać do pozwolenia udzielenia pomocy – rozchylała tunikę i pokazywała „płeć”.
Bardzo szybko zaczęła odnosić sukcesy. Ponoć jej wiedza medyczna i umiejętności imponowały nawet Herofilosowi. Miała tak wiele pracy, że jej koledzy, widząc że nie mogą z nią konkurować szukali sposobu, aby się pozbyć młodego lekarza. Nowy medyk zabierał im pracę. Zaczęli knuć i obwiniać "go" o pozamałżeńskie stosunki z kobietami, które bada. Podstęp szybko przyniósł skutki.
Lekarkę pojmano i postawiono przed Areopagiem, gdzie musiała publicznie ujawnić „płeć” unosząc tunikę. W antycznej Grecji gest ten jest znany anasyrma (podnieść dobrowolnie ubranie). Wtedy jako kobieta została oskarżona o nielegalną praktykę lekarską. Chciano ją zabić.
Nie pozwoliły na to jej pacjentki. Wystąpiły w jej obronie, chwaliły za skuteczne leczenie, ratowanie życia. Pod naciskiem tłumu została nie tylko uniewinniona, ale też wszystkie wolno urodzone Greczynki zostały dopuszczone do zgłębiania tajników położnictwa.
Doktor James - Miss Margaret
Niezwykła historia Margaret Ann Bulkley rozpoczęła się w 1789 roku w hrabstwie Cork w Irlandii. W tych czasach, szczytem wykształcenia kobiet była wiedza na poziomie guwernantki. Miały zakaz dostępu do większości formalnej edukacji, a medycyna była poza wszelkim zasięgiem.
Była drugim dzieckiem kupca. Ponoć w wieku kilkunastu lat została zgwałcona prawdopodobnie przez krewnego. Urodziła córeczkę Julianę, którą przysposobili jej rodzice, by ochronić Margaret przed hańbą. Rodzina popadła w tarapaty finansowe, przeprowadziła się z matką do Londynu, do swojego wuja - królewskiego akademika i malarza. W jego salonach spotykały elitę intelektualną, m.in. generała wygnanego z Wenezueli, Francisco de Mirandę i Davida Steuarta Erskine’a, hrabiego Buchan. Ci światli panowie byli pod wrażeniem młodej Margaret. Namawiali ją, aby kontynuowała edukację w kierunku medycznym. Gdy wuj zmarł, pozostawił swojej siostrze i siostrzenicy niezły majątek, który Mary wykorzystała na studia medyczne. Mało tego, przejęła nazwisko po wuju, została jego „siostrzeńcem” - Jamsem Barry.
Nowe wcielenie, nowe problemy
Aby upodobnić się do mężczyzny Margaret nosiła płaszcz – bez względu na pogodę i buty o wysokości 7,6 cm. Przeprowadziła się do Edynburga, Nieznany nikomu młody Barry zapisał się do szkoły medycznej. Wątła postawa i wysoki głos wzbudziło podejrzenia, lecz innej natury - sądzono że jest dzieckiem zbyt młodym, aby być w szkole medycznej. Gdy nie pozwolono mu przystąpić do egzaminów, interweniował lord Erskine.
Margaret czyli Barry, ukończyła studia śpiewająco i otrzymała dyplom medycyny w wieku 22 lat. Wtedy Barry zaciągnął się do wojska jako asystent chirurga. Od 6 lipca 1813 r. rozpoczęła się jej kariera jako asystenta szpitalnego w armii brytyjskiej i wkrótce został awansowany na asystenta chirurga sztabowego, równorzędnego ze stopniem porucznika.
Doktor Barry James przez 10 lat służył w Kapsztadzie, gdzie bardzo zaprzyjaźnił się z gubernatorem, lordem Charlesem Somersetem. Krążyły plotki o charakterze ich związku – homoseksualnym! Nawet powołano komisję do zbadania skandalu, ale obie strony zostały uniewinnione. W tym czasie doktor James wykazał się swoimi wyjątkowymi zdolnościami.
Gdy Wilhelmina Munnik od kilkudziesięciu godzin usiłowała urodzić syna przekonała ją, że jedynym ratunkiem jest cesarskie cięcie. Mąż nie chciał się zgodzić ze względu na ryzyko. Udało się go jednak przekonać. Operacja się udała. To było pierwsze w historii medycyny udokumentowane cesarskie cięcie w Imperium Brytyjskim, które nie skończyło się śmiercią matki. Z czasem dr Barry został generalnym inspektorem szpitali wojskowych. To ranga porównywalna z generalską.
Po Afryce przebywał w Trynidadzie, na Mauritiusie, Wyspie św. Heleny. Wszędzie podnosił standardy opieki, higieny, dostępu do czystej wody. To było niecodzienne zachowanie, bo wtedy lekarzy interesowali zwykle jedynie bogaci pacjenci. Kto w sprawie równego traktowania się z dr. Barrym się nie zgadzał - narażał się na jego gniew. Nawet wybuchy agresji. Lekarz był osobą ekscentryczną, głośną, ostro przeklinał, potrafił wykłócać się z przełożonym,i a nawet rzucać po ścianach fiolkami z medykamentami. Co ciekawe, był opisywany jako abstynent, nie jadał mięsa i ponoć był bawidamkiem. Podczas jednego ze spotkań towarzyskich, kolega oficer zasugerował, że dr Barry wygląda jak kobieta. Wówczas lekarz zdzielił go biczem w twarz.
Pośmiertna niespodzianka
Dr James Barry przeszedł na emeryturę jako ceniony i utytułowany lekarz wojskowy. W 1865 roku ciężko zachorował na czerwonkę. Miał świadomość, czym się taka choroba kończy i że to nie będzie ozdrowienie. Mimo widma śmierci, nie chciał, aby jego tajemnica została odkryta. Prosił w ostatniej woli, aby być pochowany w ubraniu, w którym wyzionie ducha. Bez mycia i przebierania. Wtedy do akcji wkroczyła jego gospodyni Sophia Bishop, która z nieokreślonych pobudek, lub z braku znajomości testamentu dobrała się do ciała dr. Jamesa. No i wszystko się wydało, bo lekarz był poza wszelkimi wątpliwościami kobietą. Miał wszystkie atrybuty, a nawet rozstępy po przebytej ciąży. To był szok! Pani Bishop postanowiła wykorzystać tę wiedzę dla swojej korzyści. Zaczęła szantaż od bliskiego znajomego doktora, a potem udała się do prasy. No i się zaczęło. Wiktoriańska Anglia była w szoku; nawoływano w niektórych gazetach, by zmarłej odebrać wszelkie zasługi, skoro nie jest mężczyzną.
Na szczęście nagonka nie odniosła skutku. Margaret Ann Bulkley została zapamiętana jako jeden z najważniejszych medyków Imperium Brytyjskiego. Na jej prostym grobie, uwieńczonym kamiennym pomnikiem widnieje napis: dr James Barry, Generalny Inspektor Szpitali Wojskowych. Zmarł 15 lipca 1865 roku w wieku 71 lat.
Źródła:
Książka: Michael du Preez, Jeremy Dronfield „Dr James Barry: A Woman Ahead of Her Time”
https://www.newsweek.pl/historia/oszukala-imperium/wjrpkm3
https://ciekawostkihistoryczne.pl/2021/01/21/sekretne-zycie-jamesa-barryego-dlaczego-wybitny-lekarz-przez-50-lat-ukrywal-swoja-prawdziwa-plec/
https://www.sciencehistory.org/distillations/how-history-keeps-ignoring-james-barry
